Sorular ile Tüp Bebek

Tüp bebek 30 yıldan daha fazla süredir uygulanan bir yardımla üreme tekniğidir. Hanımların yumurtasının dışarıya alınarak erkeklerin sperminin dışarıya alınarak laboratuvar ortamında birleştirildikten döllenmelerini bekledikten sonra döllenmiş hücrenin bölünmesini de bir süre takip ederek özel solüsyonlar içerisinde oluşan embriyonun rahim içerisine verilmesi olayıdır.

Tüp bebekte yumurta toplama işlemine geçmeden önce yumurtaların iğneler aracığıyla geliştirilmesi sağlanır amaç birden fazla yumurtanın geliştirilmesi ve bunun toplanmasıdır. Genelde karından uygulanan cilt altına iğnelere aracılığıyla uygulanan yaklaşık olarak 8-12 gün içerisinde yumurtalar gerekli olgunluğa ulaştırılır. Daha sonra çatlatıcı iğneler uygulandıktan sonra yaklaşık olarak bu iğneler uygulandıktan 35-36 saat sonra hastaya genel anestezi verilir. Genel anestezi aslında bir sedasyon anestezisidir yaklaşık 10 dakikalık bir genel anestezi sürecinde çok ince iğneler aracılığıyla vajinadan ultrason eşliğinde karın boşluğuna girerek yumurtalar içerisinde yumurtalığı muhafaza eden folikül dediğimiz küçük 2 cm kistlerin içerisinden yumurtalar aspirasyon yöntemiyle yani vakumla çekilerek toplanır. Toplanan yumurtalar mikroskop altında incelenir bir takım işlemlere tabi tutulur kalite ayrımı yapılır kaliteli olgun olanlar ayrılır mikro enjeksiyonu için hazırlanırlar.

Yumurta toplama işleminden sonra anesteziden uyanma süreci başlar. Bu süreçte bir miktar kasık ağrısı karın bölgesinde kasık bölgesinde şişkinlikler olabilir. Bunlar için anerjizi uygulanabilir ağrı kesiciler uygulanabilir sürekli hastanede kalmak gerekli değildir anestezinin etkileri kalktıktan sonra o gün içerisinde taburcu edilir. Bu süreçte yaşayacağı ağrılar için ve evde aşırıya kaçmamak şartıyla ağrı kesicilerden faydalanabilir. Transfer gününe kadar kullanması gereken bazı ilaçlar vardır bu ilaçlar bazı doktorlardan enjeksiyon olarak tercih edilmektedir. Biz vajinal fikir olarak uygulamaktayız ağızdan alacağı bir takım haplar var bunlar tarif edilir evine gönderilir. Evde sürekli yatması gerekmemektedir. Normal fiziki aktivitelerini sürdürebilir transfer gününe kadar kullanacağı bazı ilaçlar vardır o ilaçlar transfer gününe kadar devam eder transferden sonra devam edeceği ilaçlar vardır onları da transfer günü dahil olmak üzere alır ve devam eder.

Tüp bebek tedavisinin aşamaları öncelikle tedaviye başlanacak ayın başında adetin ilk günlerinde yumurtalıkların ve rahimin değerlendirilmesi eğer bu ay tedaviye uygunsa rahimin yapısı ve yumurtalıkların yapısı ilaçlarla yumurta geliştirilmesine başlanır. Yumurtaların geliştirilme aşaması yaklaşık olarak 10 gün civarında sürer 8-12 gün sürebilir yeterli olgunluğa ulaştıktan sonra ki bu da ultrasonla tespit edilir çatlatıcı iğne kullanılarak toplama aşamasına geçilir. Toplama aşamasından sonra laboratuvar aşaması söz konusudur. Toplanan yumurtaların içerisinde kaliteli olanlara mikro enjeksiyon işlemiyle sperm enjekte edilir ve döllenmeleri beklenir ve takip edilir ikibatörlerde. Oluşan embriyolar arasında kaliteli olanlar seçilir kaliteli olan embriyolar hastanın da yaşına göre sayısı belirlenerek 35 yaşının altında kanunlarımıza göre 1 embriyo 35 yaşın üzerine 2 embriyo ya da başarısız 2 deneme geçirmiş olan çiftlere 2 embriyo transferi yapılabilmek şartıyla transfer aşamasına geçilir. 3. Aşama transfer aşamasıdır transfer aşamasından sonra artık gebeliği bekleme dönemi gelmektedir transferden 12 gün sonra gebelik testi yapılır.

Tüp bebek tedavisi yumurtalık fonksiyonları tamamen bitmiş menopoz ya da pre menopoza kesin olarak girdiği kabul edilen yumurtlama fonksiyonları sona ermiş olan bayanlara uygulanamaz. Erkekler içinde eğer sperm yokluğu mevcutsa tese mikro tese gibi yöntemlerle testislere bakıldığı halde hiç sperme rastlanamamışsa sperm bulunamamışsa tüp bebek bu kişilere de uygulanması mümkün değildir. Bunun alternatifi sperm donasyonu yani başkasının spermine verilmesi erken menopoza giren ya da menopoza giren hanımlara da ya da yumurtalığı ilgilendiren yumurtalığın fonksiyonlarını ortadan kaldıran ciddi rahatsızlık geçiren kanser gibi travma gibi cerrahi gibi işlemler geçirenler de alternatif yumurta donasyonu yani başkasının yumurtasını kullanarak gebeliğe ulaşmaktır bu ülkemizde yasal değildir.

Çok zor olan bir soru tüp bebek tedavisinde amaç birden fazla yumurta geliştirmek ve bunları toplamak olduğundan bazı ilaçlar uygulanmaktadır. Bu ilaçlarla çok sayıda bir yumurta geliştirilmektedir bunlar dışarıya alınmakta toplanmaktadır. Şuana kadar çalışmaların gösterdiği kadarıyla tekrar tekrar tüp bebek tedavisi uygulanmasına rağmen yumurtalık rezervini düşürdüğüne dair bir bulguya rastlanmamıştır yani tüp bebek tedavisi tekrar tekrar yapılsa bile anlamlı oranda yumurtalık rezervini düşürmemektedir.

Tüp bebek ilaçlarıyla ilgili sorulan en çok sorulardan bir tanesi de kanserle ilişkilerinin bulunup bulunmadığıdır. Tüp bebek ilaçlarının kansere zaten direkt ilişkileri yoktur ancak çok fazla yumurta geliştirmek üzere verilen bu ilaçlar çok sayıda yumurta elde edildiğinde östrojen hormonunu yükseltmektedir. Östrojen hormonunun yüksekliği uzun dönemde meme kanseri rahim kanseri yumurtalık kanseri gibi kanserlere yol açabildiği ifade edilmektedir ancak tüp bebek tedavisinde östrojen hormon yüksekliği çok kısıtlı bir süreçtir. Bahsedilen kanserlere sebep olabilecek östrojen hormonu yüksekliği yıllar boyunca sürmesi kişinin yıllar boyunca bu östrojen hormonuna mağruz kalması gerekmektedir bugün ki çalışmalar tüp bebek tedavisinin yumurtalık kanseri meme kanseri rahim kanseri olasılıklarını yükseltmediğini göstermektedir.

Tüp bebek başarısını etkileyen en önemli faktör bugün için anne yaşı olarak gözükmektedir. Yumurtalık rezervinin yaşa bağlı olarak azaldığı bilinen bir gerçektir yumurtalık rezervini azaltabilecek diğer hastalıklarda başarıyı düşürebilmektedir. Yumurtalıkları ilgilendiren hastalıklar yumurtalıkların içerisinde ki kistler kitleler tüp bebekte elde edilebilecek kalite yumurta sayısının az olmasına bu da dolaylı olarak tüp bebek başarısının düşmesine neden olabilmektedir. Tüp bebeğin en iyi koşullarda başarı şansı 35 yaşının altında yaklaşık %50 civarındadır. Bu gene kişiye kalarak %40 ile 60 arasında değişkenlik gösterir ortalama rakam %50 civarındadır. 35 yaşından 40 yaşına doğru bu oran düşmeye başlar 40 yaşından sonra başarı şansı maalesef %15lere kadar düşmektedir.

Tüp bebek tedavisinde karşılaşılan en sık sorunlardan bir tanesi yumurtalık rezervi düşük olan yaşı ileri olan hanımlarda yeterli yumurta elde edilemeyişidir optimum ilaçlar optimum doz verilmesine rağmen yeterli sayıda yumurta elde edilemeyebilir. Ya da ultrasonda yumurta olarak gözüken folikül kistleri aspire edildiğinde içinden olgun kaliteli yumurta bulunamayabilir. Diğer bir sorun yumurta elde edildikten sonra döllenmenin olmayışıdır. Mikro enjeksiyon yönteminim kullanılmaya başlanmasıyla elde edilen yumurtanın döllenme oranı yükselmiştir ama gene de günümüzde yaklaşık %75 oranındadır dolayısıyla az yumurta elde edilen durumlarda örneğin ilkin 3 yumurta elde edilmişse bunların hiçbirinin döllenememe ihtimali vardır bu durumda tüp bebek tedavisi yarıda kalmaktadır transfer gerçekleşememektedir. Diğer bir sorun ise bunun tam tersi ilaçlara yumurtalığın aşırı cevap vermesidir bu da hiperstülimasyon sendromu olarak adlandırılır. hiperstülimasyon sendromunda çok sayıda yumurta elde edilir ancak gerek yumurta geliştirici ilaçlara ve daha sonrasında uygulanan çatlatıcı iğne sonrasında yüzlerce folikül kisti oluşarak bunların etkisiyle kan içerisinde sıvı birikmesi damar içinden sıvı kaybı kasık ağrısı nefes darlığı çarpıntı hipotansiyon gibi sorunları yaratan bir takım semptomlar bütünüyle karşı karşıya kalabilmekteyiz.

Normal bir gebelikte yardımlı üreme tekniklerini kullanmadan oluşan bir gebelikte majör anemeli oranı %3’tür. Bu oran tüp bebekte değişmemektedir. Normal bir gebelikte çocukta sakatlık oranı neyse tüp bebekte de aynı oranda sakatlıklarla karşılaşılabilmektedir yani tüp bebek ayrıcı sakatlık oranını arttıran bir faktör değildir düşük olma olasılığı da normal bir gebelikte yaklaşık %20 civarındadır bu oranda tüp bebekte artmamakta veya azalmamaktadır. Normal bir gebelikle aynı oranda düşükle karşılaşılabilmektedir.

Teorik olarak tüp bebek tedavisinin bir üst yaş limiti yoktur ancak başarı şansı yönünden belki bir değerlendirme yapılabilir tüp bebeğin başarısı 40 yaşından sonra %10-15 civarına düşmektedir 44 yaşından sonra ise bu oran dramatik olarak daha da fazla düşmektedir gene de herkesin yumurtalık yapısı yumurtalık rezervi ve sosyal durum farkı olduğunda bir üst limit koyarak bundan sonrası yasak yada yapılmaz diye bir yaş limiti vermek doğru değildir deneme sayısı olarak da gene üst limit söz konusu değildir çok sayıda denenebilir ancak gene başarı şansı yönünden bilinmesi gereken ilk 3 yada 4 denemede en yüksek başarıya ulaşılabileceğidir bundan sonraki denemelerin başarı şansı ilk 3 yada 4 denemenin başarı şansından biraz daha düşüktür ama bir üst limit söz konusu değildir.

Tüp bebek tedavisinin başarısını düşürdüğünü bildiğimiz bir takım faktörler var bunların başında sigara yani nikotin kafeinin aşırı alınması alkol gelebilir. Bunun dışında bazı vitamin ve eser elementleri tüp bebek başarı şansını yükselttiği yönünde bazı ipuçları var ama bunların bilimsel olarak ispatlanmış bir sonuca ulaşmadıktan sonra dengeli sağlıklı bir beslenme düzeni tüp bebek başarısı için yeterli olacaktır diyebiliriz özellikle şu vitamin yada şu bitki veya şu elementi fazladan almak tüp bebek başarısını yükseltir diyemeyiz.

Preimplantasyon genetik tanı embriyo oluştuktan sonra rahime verilmeden önce 3. Günde daha çok embriyoyu oluşturan hücrelerden bir ya da iki tanesinin alınarak genetik tanı yapılması sonrasında transferin gerçekleşmesidir. Yani embriyo transferi yapılmadan önce embriyonun genetik yapısının öğrenilmesidir. Günümüzde rutin olarak preimplantasyon genetik tanımı yapılmamaktadır ancak bazı özel durumlarda yapılması önerilir.

Preimplantasyon genetik tanı genetik olarak taşındığı bilinen ve yaşamla bağdaşmayan hastalıkları tespit etmek sağlıklı bireylere ulaşmak amacıyla yapılmaktadır. Akdeniz anemisi, kistik fibrozis gibi hastalıkta bunlara örnek olarak sayılabilir. Aileden genetik geçişli olduğu ispatlanan diğer hastalıklar anne babanın kromozom bozuklukları bunlarda da genetik tanıya getirebilir. Bir diğer kullanıldığı yer ise tekrarlayan embriyo transferlerine rağmen başarılı gebelik elde edilmeyen olgulardır. Bu olgularda da embriyonun genetik yapısını öğrenerek kaliteli embriyoları transfer edip gebelik şansını yükseltmek amacıyla uygulanabilir.

Yumurta toplama işleminden sonra kaliteli yumurtalar seçilip mikro enjeksiyon işlemiyle döllenme gerçekleştikten sonra takibe alınır oluşan embriyolar değerlendirilir kaliteli olan embriyoların rahim içerisine verilme işlemine embriyo transferi diyoruz embriyo transferi genel anestezi gerektirmeyen bir işlemdir normal bir jinekoloji muayenesi olur gibi hanımlar yatırılır embriyolar hazırlanır çok ince ve yumuşak kanüllerle rahim içerisine itina ile yerleştirilir. Yerleştirme işleminden sonrada belirli bir süre istirahat ettikten sonra taburcu edilir.

Embriyo transferinden sonra istirahat önemlidir. Rahim içerisindeki basıncı arttırmamak bunun için ıkınmamak ıkınmayı gerektirici işler yapmamak özellikle kabız kalmamak rahat tuvalete çıkabilmek bunun için yeterli beslenme önerilerine özen göstermek bol sıvı tüketmek önemlidir. Transferden sonra birlikteliği önermiyoruz. Transfer günü istirahatle geçirilmelidir. Transfer gününden sonra bu uzun süreli yatak istirahatinin transfer başarısına olumlu bir etkisi yoktur ağır olmayan normal fiziksel aktivitelere kişi geri dönmektedir.

Mini tüp bebek tedavisinde çok daha az veya hiç ilaç kullanmayarak hastayla yumurta toplamayı elde etmeyi amaçlayan bir tüp bebek yöntemidir. Günümüzde daha çok çok sayıda klasik tüp bebeği denenmiş bundan sonra artık yoğun ilaç tedavisine girmek istemeyen veya doktora daha az git gel isteyen bir grup hasta için denenmektedir.

Klasik tüp bebek tedavisinde çok sayıda yumurta geliştirme amacı ile yoğun bir ilaç tedavisi uygulanmaktadır yumurta geliştirici ilaçlar çok yüksek dozda verilmediği için maliyeti düşüktür ancak yumurta toplama işlemi için yine hastanın uyutulması anestezi alması gerekmektedir anestezi sonrasında toplama işleminden sonra elde edilen yumurtalara yine bildiğimiz klasik tüp bebek yöntemi uygulanan mikro enjeksiyon yöntemi uygulanmakta bundan sonraki işlemler tıpkı klasik tüp bebekte olduğu gibi yapılmaktadır. Başarı şansı klasik tüp bebekle kıyaslandığında oldukça düşüktür %10’un altındadır klasik tüp bebekte %50 civarında olan başarı şansı ile karşılaştırdığımızda oldukça düşüktür.

Polikistik over sendromu yumurtalığın yapısal bir hastalığıdır. Yumurtlayamama ya da yumurtlamanın gecikerek olması düzenli olmaması halidir. Kesin nedeni bilinmemektedir fakat ailesel bir geçiş olduğu yani aynı ailede Polikistik over sendromunun sık görüldüğü bilinmektedir.

Polikistik over sendromunda düzenli yumurtlama fonksiyonu olmadığından dolayı kadınlık hormonu östrojen ile erkeklik hormonları arasındaki denge bozulmaktadır. Normalde yumurtalıkta çok az da olsa erkeklik hormon türevleri sentezlenmektedir yapılmaktadır. Yumurtlama fonksiyonu sekteye uğradığında kadınlık hormonuyla erkeklik hormonu arasındaki denge bozulduğunda erkeklik hormonunun baskın çıktığını görmekteyiz buda hanımlarda saç dökülmesi sivilcelenme kıllanma gibi şikayetler yaratmakta metabolizmayı yavaşlatmakta ve kilo alımını kolaylaştırmaktadır. Kendini hanımlarda çeşitli şekillerde ifade edebilir bazı hanımlarda saç dökülmesi ön planlarda olabilir bazı hanımlarda adet düzensizliği ön plandadır bazı hanımlarda kıllanma çok ileri boyuttadır. Bunların hepsinin bir arada olduğu durumlarda mevcuttur.

Polikistik over sendromu bir yumurtlama bozukluğu durumu olduğundan dolayı kısırlığa sebep olabilir. Ancak bu demek değildir ki bütün Polikistik over sendromlu hanımlar kısır olacaklar. Polikistik over sendromunda ki yumurtlama düzeni hanımlardan hanımlara değişiklik göstermektedir. Bazı hanımlarda normale yakın bir yumurtlama düzeni olabildiği gibi hiç yumurtlama olmayan Polikistik over sendromlu hastalar mevcuttur. Yumurtlamanın çok nadir olduğu veya olmadığı durumlarda kısırlık karşımıza çıkabilmektedir bu da yumurtlamanın sağlanmasıyla çözülebilecek bir durumdur.

Polikistik over sendromunda öncelikle androjelik yani erkeklik hormonları çok yüksek boyutlara ulaşmışsa bu hormonların seviyesinin normale yakın bir seviyeye getirilmesi amaçlanmalıdır. Çünkü bu hormon seviyelerinin aşırı yüksekliğiyle gebelik oluşması hem zordur hem de gebelik oluşsa bile düşük ihtimali yüksektir. Bu hormonal denge sağlandıktan sonra gebeliğe ulaşmak için yapılması gereken ilk tedavi yumurtlatıcı tedavidir ya da yumurtlamayı düzenleyici tedavidir. Yumurtlamayı düzenleyici tedaviyle beraber belirli bir süre gebeliğe ulaşılmıyorsa aşılama tedavisine bununla da yeterli yanıt alınamıyorsa en son çare olarak tüp bebek tedavisine başvurulabilir.